Grøn firfisle 
 
Kubanske rytmar kan høyrast i Montparnasse på livlege kveldar i Paris. I Tel Aviv vert Buena Vista vist heile tida. Europearar drikk den kubanske cocktail El Mojito: Sitron blanda med kubansk rom med peparmynteblad. Over heile verda står kubanske sigarar utstilt på butikkhyller, og svenskar og kanadiarar går rundt og viser fram fargen dei har fått i Karibien.
 
Av Av Israel Shamir, omsett av Kjell Underlid 
 
Cuba er tilbake etter ti år i mørket – som ein atomubåt som dukkar opp frå ishavet. Landet er på moten, og i tråd med moten tok eg eit fly til La Habana Jose Mari-flyplassen. 
 
Havanna blomstrar der byen ligg ved det djupe hamne-bassenget. Svære Cadillacar og Buickar frå 30- og 40-åra, tydeleg merkt av alderen, rullar stolt ned gatene, som tame dinosaurar, drosjar frå juratida, like roleg som gammalt kveg. Det som ein gong var koloniherrane og den amerikanske mafiaen sine gods og slott er no territoriet til vanlege menneske som deg og meg. 
 
Velbrukt som den gamle yndlingsgenseren, upretensiøs og koseleg – Havanna er ein trygg by. Ein kan rusle i byen sine gater til alle tider av døgeret, anten ein er drukken eller edru. I den permanente klassekampen som utspelar seg på planeten vår er Cuba i folket sine hender. Digre skyttarar står ikkje oppstilt framfor palassa. Det er den einaste staden utanfor Europa der du ikkje støtt møter opprørspoliti og livvakter som luskar kring med mørke solbriller. Du legg straks merke til fråveret av dei mest openberre teikn på globalisering; det finst korkje Coca Cola eller McDonalds. Endå betre: Det er ingen reklame i det heile tatt. Ingen masar om at du skal kjøpe ein ny støvsugar eller det nye vaskepulveret som «er så nødvendig». Fattige Cuba betaler dobbelt for å vise idrettshendingar utan reklame frå sponsorar. 
 
Landet valde å hoppe av rotte-racet, det held seg unna IMF, det søker ikkje lån frå USA, og offentlege tenestemenn fyk ikkje rundt med tunge koffertar fylt med amerikanske sedlar på veg mot sveitsiske bankar. 
 
Cuba overraska meg fullstendig – i positiv lei. Årelang propaganda hadde overtydd meg om at det var eit fattig, totalitært land styrt av ein senil diktator. Røyndommen var heilt annaleis. Her finn du ikkje mistenkeleggjering, hemmeleg politi, væpna vakter eller «tanke-politi». 
 
Kubanarar skriv nydeleg poesi, produserer originale filmar og diskuterer fritt kva for emne dei vil. Takka vere USA sin blokade slepp dei påverknad frå amerikanske massemedia. I komfortable kinoar vert franske, spanske og til og med iranske filmar vist. Det får deg til å ønskje at USA sin blokkade av Cuba vart utvida til også å gjelde resten av verda. Det er ingen anti-amerikansk stemning i gatene – for kvar andre kubanar har ein slektning i Miami. 
 
Det er ikkje kranglar eller slåsskampar i gatene, caballeros og campaneros ligg ikkje i strid med kvarandre. På ein månad har eg enno til gode å høyre ei sint røyst. Kubanarane ser ut til å ha fått «eigedomsinstinktet» sitt kirurgisk fjerna og i staden kanaliserer dei energien sin mot musikk og kjærleik. Kubanske menn og kvinner ser vakre ut, som ættlingar etter spanske settlarar og afrikanske slavar, noko som ytterlegare understrekar den kubanske sosialismen sin utopiske natur. Dei ser ut som idealmenneske frå ei framtidsverd skildra av Campanella eller Moore. Menn framstår som kjekke og mandige. Dei ber breibremma hattar, augo deira er fylt av venskap og mot. Dei vakre kvinnekroppane er eit resultat av sol, sunn mat, helsestell og gener. 
 
Cuba er ein stad der ein kan gjenoppfriske si øydelagde tru på menneskeætta sin gode natur. Det er staden der du tek ein pause frå kjøpepresset og shopping-hysteriet for å leve det gode liv. Utopia eksisterer og det ligg i det karibiske hav. 
 
Eit samfunn skal dømmast ut frå korleis det tek seg av barna, sa Chesterton, den originale tenkjaren, som ufortent berre vert hugsa for Father Brown-forteljingane. Han ville ha sett på Cuba som det beste landet på jord. Kubanske barn tiggar ikkje og stel ikkje, dei vert ikkje brukt, misbrukt og utnytta, dei treng ikkje arbeide for å overleve, dei kjenner ikkje hunger. Dei kvikke, reine og glade barna i kortebukser og speidar-slips går i Havanna-gatene i krokodilleformasjon (som britane seier) og held einannan i hendene. Klesdrakten er koda – barna på dei lågaste klassetrinna går i blått, medan barn på høgare klassetrinn ber sennepsfarga klede, som understrekar den glatte, mørke huda deira. 
 
Eg forbannar den grusomme tanken på at Cuba kan bli som dei latinamerikanske nabolanda, at smågutane vil vaske bilane til rikfolk i staden for å gå på skule, at dei praktfulle jentene skal selje seg for pengar. Men Havanna heldt seg stødig etter kollapsen i Moskva, Berlin og Warszawa tidleg på 1990-talet. Inntil den tid var Sovjetunionen Cuba sin viktigaste støttespelar. Sovjetunionen sytte for at øya fekk olje og teknisk utstyr, dei kjøpte landet sitt sukker og garanterte ein viss levestandard for opprørsrepublikken. 
 
Det provestlege kuppet i Moskva i 1991 gjorde slutt på dette. Den sigrande nomenklaturaen prøvde å overtyde folket om at russarane ville leve like godt som sveitsarane dersom dei kutta ut hjelpa til Cuba. Cuba var den trufaste allierte og sosialismen sin utpost på det amerikanske kontinentet. Jeltsin sitt Russland trong ikkje utpostar. Til den hjartelege velsigninga frå New York Times stengde Moskva kranane. 
 
Cuba måtte greie seg utan olje frå Sovjetunionen, den sovjetisk- produserte maskinparken rusta utan reservedelar. Den amerikanske embargoen vart som ein Irak-liknande boykott. Cuba kunne ikkje selje sukkeret sitt. Det offisielle Washington talde dagane før Havanna kollapsa. Radio Marti, kringkasta frå Miami, lova kubanarane ei rosenraud framtid dersom dei overgav seg. Kubanarane gjekk over til steikte bananer og ris, vatn og elektrisitet vart mangelvare, viktige prosjekt vart frosne. 
 
Under slike omstende plar dei rike elitane i fattige land å overlate fattigfolk til sin eigen lagnad, stele frå statskassa og reise til Genève. Den kubanske eliten viste seg å verre annaleis. Dette er mennene og kvinnene som slo tilbake dei CIA-trena leigesoldatane ved Playa Giron, knuste den sørafrikanske hærstyrken i Angola og som ikkje gav etter for kjernefysisk trugsmål. Og dei står framleis på folket si side, trass i at fienden lokkar for å få dei til å skifte side. Som ein stor familie vart alle kubanarar fattige, men utan å misse sjølvvørdnaden sin. Dei vart verande fattige, men like. Fattige, men stolte. Dei delte på risen og smilte. Dei sto imot freistingane der alle andre svikta. 
 
For ein besøkande frå eit land der skilnaden mellom den fattige Deheishe og den rike Ramat Aviv er større enn gapet mellom beste vestkant og øvre Volta, var det ein lærdom i audmjukskap. Eg oppdaga landet der barna ikkje tiggar, der det ikkje er nokon heimlause, der alle har tilgang til helsetilbod og utdanning. Det er landet utan ein klasse av nyrike som briskar seg med luksusgjenstandar, utan jappar i rådyre Mercedesar og utan overbetalte generalar og grådige bandittar. 
 
Det er ein grunn til det nye oppsvinget i interessa for Cuba. Det blæs ein ny vind i verda. Tiåret med neoliberalisme er over. Det var ei fæl tid, sjølv om Tom Friedman (høgreorientert amerikansk journalist – oversetjaren sin merknad) ville sagt noko anna. Eg byrja med samanbrotet i Sovjetunionen og med øydeleggjinga av Irak. Det heldt fram med Oslo-avtalen, som etablerte apartheid i Palestina, og bombinga av Serbia. I USA vart demokratiet sett til side til fordel for storkapitalen, kamuflert av irrelevante val der veljarane kunne røyste på ulike marionettar for dei store selskapa sine interesser. 
 
Dei amerikanske media vart like servile mot dei nye leiarane som Bresjnev sitt Pravda. Dei veike og undertrykte si røyst får ikkje sleppe til, anten det no måtte gjelde palestinarar eller irakarar, kubanarar, haitianarar eller USA sine eigne utbytta og overarbeidde arbeidarar. Den utrulege samanfiltringa av media si makt og underhaldningsindustrien sine Beverly Hills-fantasiar vert overrisla ei verd der dei fattige vert stadig fattigare og dei rike vanvittig rike. Vi lever no i ei verd der skilnaden mellom det fattigaste og det rikaste skiktet i den sosiale ordenen kan samanliknast med slik det var i det romerske imperiet i antikken. Luksuslivet til dei rike bankdirektørane og deira klikk vert betalt av fattigdommen til tallause millionar. 
 
Dersom utviklinga held fram som no vil avgrunnen mellom dei rike og fattige bli endå større og vi vil etterlate til barna våre ei verd med heimlause og rotlause menneske og dei superike og deira vaktmannskap. Men slik det har skjedd tidlegare i historia vil mørkekreftene bli overvunne. Marknadsøkonomien sin draum møtte motbør i Seattle. Folket fann røysta si på nettet, medan Seattle og Praha synte at Vesten ikkje er åndeleg død. Boykotten av Irak ser ut til å rotne på rot og Madeleine Albright si ånd har visna. Som Churchill sa: Det er ikkje byrjinga på slutten, men slutten på byrjinga. 
 
Dette er grunnen til at det kubanske sosiale laboratoriet er så viktig. Det er ein prøvestein på ein alternativ utviklingsveg. Cuba er ein freistnad på å skape eit likskapssamfunn, skapt av dei som ikkje vil trekke ullteppet til deira side av senga. Dei potensielle jappane vart lokka av den amerikanske draumen, og reiste til Miami. Samfunnet, fritt for dette elementet, stilte opp nye mål: Mindre hardt arbeid, slutt på rotte-racet, eit betre liv for den jamne mann og kvinne – nett no, heile tida og for alle. Kubanarane vert ikkje utmatta og utslitne av hardt arbeid, dei er glade i å samlast og snakke saman, synge og flørte. Livet deira er ein kontinuerleg konsert, der tilskodarane og aktørane ikkje er skilde av lyskastarane. 
 
Medan europearane og amerikanarane kjem heim og slår på TV, samlast kubanarane og spelar sin vakre musikk. Frå dei muntre kaféane på Montparnasse minnest eg det kubanske folkelivet sin rytme og eg saknar det sårt. Kvar er du, mi grøne firfisle med augo av våt stein?